Nhiếp ảnh căn bản: Tốc độ màn trập và những điều cần biết

Chào các bạn đến với loạt bài viết nhiếp ảnh căn bản của mình. Ở bài trước chúng ta đã biết được khẩu độ là gì rồi phải không? Hôm nay chúng ta tiếp tục tìm hiểu đến một yếu tố quan trọng khác trong bộ 3 tạo nên sự cân bằng ánh sáng cho bức ảnh, đó là Tốc độ mà chập hay còn gọi là Shutter Speed.

Trên các máy ảnh thì chế độ chụp ưu tiên tốc độ màn trập thường được ký hiệu là T hoặc Tv trên Canon, và S trên Nikon và Sony. Vậy tốc độ màn trập là gì và chúng ta có thể sử dụng Shutter Speed trong những trường hợp nào thì mời các bạn hãy cùng mình tìm hiểu ngay trong phần nội dung dưới đây.

Tốc độ màn trập là gì?

Trong nhiếp ảnh, tốc độ chụp hay thời gian phơi sáng là khoảng thời gian mà tấm film (trong máy ảnh phim) hay cảm biến của máy ảnh kỹ thuật số tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng và đó cũng là khoảng thời gian màn trập mở ra để chụp ảnh, lượng ánh đi vào cảm biến tỉ lệ thuận với thời gian phơi sáng.

Đó là về mặt kỹ thuật, hiểu một cách thực dụng thì tốc độ màn trập là yếu tố dùng để làm cùng lúc 2 việc: Điều chỉnh ánh sáng của bức ảnh và Tạo hiệu thị giác cho bức ảnh (đóng băng chuyển động hoặc tọa hiệu ứng chuyển động bằng hiệu ứng nhòe).

• Một tốc độ màn trập thường được đo bằng một phần của một giây, khi nó bé hơn 1 giây. Ví dụ, 1/4 có nghĩa là 1 phần tư giây hay 1/250 là một phần 255 giây.
• Hầu hết các máy ảnh DSLR hay các máy ảnh Microless hiện đại đều đạt được tốc độ chụp đến 1/4000s, trong khi một số loại máy có thể đạt đến tốc độ chụp 1/8000s thậm chí nhanh hơn thế nửa.

Mặt khác, tốc độ màn trập lâu nhất mà một chiếc máy ảnh kỹ thuật số có thể đạt được là 30 giây, bạn có thể kéo dài tốc độ màn trập bằng các công cụ hỗ trợ nếu cần thiết, nhưng chỉ trong một số mục đích đặc biệt.

Có thể tìm thấy thông số này ở các vị trí khác nhau của máy ảnh:

Trên màn hình chính LCD:

…và khi dùng Viewfinder

Đối với một số máy có màn hình phụ, ta cũng có thể tìm thấy thông số này tại đây và nó được viết gọn lại như thế này

Ngoài ra tốc độ màn trập còn có thể được tìm thấy khi bạn nhìn vào ViewFinder của máy.

Nếu nói các lá khẩu ở chiếc lens là trạm kiểm soát ánh sáng thứ nhất trước khi ánh sáng đến với cảm biến, chiếc màn trập chính là trạm kiểm soát ánh sáng thứ hai trong hành trình ánh sáng đi từ ngoài tự nhiên vào trong cảm biến máy ảnh.

Màn trập nằm chắn ngay ở trước cảm biến máy ảnh và tốc độ trập (hiểu đơn giản là mở ra đóng vào) sẽ quyết định lượng ánh sáng đến được cảm biến. Còn khi ánh sáng đến được cảm biến sẽ có một trạm kiểm soát ánh sáng tiếp theo nửa đó là yếu tố cuối cùng – ISO, mình sẽ có bài viết ở phần sau.

Shutter Speed cho những mục đích khác nhau?

Việc bạn chụp bức ảnh với thời gian màn trập mở bao lâu sẽ ảnh hưởng đáng kể đến bức ảnh cho ra cuối cùng. Lợi dụng điều đó người ta đã áp dụng việc điều chỉnh tốc độ chụp khác nhau để phục vụ cho các mục đích khác nhau.

Khi tốc độ màn trập dài, lúc đó bạn để cảm biến máy ảnh tiếp xúc với ánh sáng một khoảng thời gian đáng kể. Sự ảnh hưởng đầu tiên đến bức ảnh của bạn sẽ là hiệu ứng nhòe chuyển động. Đó là hiệu ứng mà các vật thể chuyển động trong bức ảnh của bạn sẽ bị hiệu ứng nhòe, hiệu ứng này thường được áp dụng trong các quảng cáo xe hơi hoặc xe máy, người ta thường nhấn mạnh hiệu ứng chuyển động của bánh xe bằng cách làm nhòe.

Tốc độ màn trập chậm còn dùng trong một thể loại ảnh rất ảo diệu đó là Milky Way, một thể loại ảnh chụp vào ban đêm hoặc điều kiện ánh sáng yếu với Tripod – chân máy.

Các nhiếp ảnh gia phong cảnh thường cố tình để tốc độ màn trập lâu để tạo hiệu ứng đặt biệt cho các bức ảnh phong cảnh của mình, đặc biệt là khi chụp với thác nước hoặc các con sông để tạo hiệu ứng dòng chảy của nước trông mịn như một dãy lụa, trong khi các vật thể tĩnh thì vẫn nét.

Một lưu ý khi chụp với tốc độ màn trập lâu, nhất thiết phải có Tripod hỗ trợ nếu không bức ảnh của bạn rất dễ bị out nét hoàn toàn, khi đó chỉ có thể bỏ đi.

Ngoài dùng để tạo các hiệu ứng mờ nhòe chuyển động cho vật thể, người ta còn sử dụng tốc độ màn trập vào mục đích ngược lại – đóng băng chuyển động. Nếu bạn sử dụng một tốc độ màn trập thực sự nhanh, chiếc máy ảnh của bạn thậm có thể bắt được chuyển động của các vật thể chuyển động rất nhanh như chim bay hay cá nhảy lên mặt nước. Ắt hẳn các bạn đã từng thấy một vài bức ảnh như thế trên các diễn đàn nhiếp ảnh của các nhiếp ảnh gia chuyên chụp động vật, đối với các nhiếp ảnh gia này thì tốc độ chụp cao là một điều bắt buộc để không bị bỏ lỡ một khoảnh khắc nào.

(Nguồn bird_private Instagram)

Nhưng khi dùng tốc độ nhanh để chụp các bức ảnh có nước, nước chảy chẳng hạn, mỗi giọt nước rơi xuống sẽ bị đóng băng lại và vẫn nét trông như khối đá giữa không trung, người ta ít khi dùng hiệu ứng này đối với các bức ảnh thác nước hay chụp sông suối.

Tóm lại tất cả những hiệu ứng trên đều có thể kiểm soát được chỉ với tốc độ màn trập, tốc độ nhanh dùng để đóng băng chuyển động còn tốc độ chậm để tạo hiệu ứng chuyển động cho các vật thể đang chuyển động.

Tốc độ màn trập với đo sáng

Một ứng dụng khác của tốc độ màn trập là dùng trong đo sáng (cân bằng sáng), nó liên quan đến độ sáng của một bức ảnh.

Khi màn trập mở ra lâu tức là tốc độ màn trập chậm thì ánh sáng sẽ đi vào cảm biến nhiều hơn dẫn đến bức ảnh sẽ sáng hơn. Và ngược lại, khi màn trập mở ra trong thời gian ngắn tức là tốc độ màn trập nhanh, ánh sáng đi vào cảm biến sẽ ít hơn dẫn đến bức ảnh bị tối hơn.

Tuy nhiên như mình đã nói, mỗi yếu tố trong tam giác đo sáng sẽ ảnh hưởng đến độ sáng của bức ảnh theo một cách khác nhau, bức ảnh trên được chụp trong điều kiện 2 yếu tố còn lại là ISO và Khẩu độ được giữ nguyên, chỉ thay đổi Shutter Speed ở chế độ Manual (M).

Thường người ta sẽ dựa vào điều kiện ánh sáng thực tế để điều chỉnh các yếu tố với nhau một các phù hợp tùy theo mục đích chụp (mỗi yếu tố sẽ có tác dụng riêng cho từng mục đích xác định). Cho nên hãy xem xét kỹ trước khi điều chỉnh, mình sẽ có bài phân tích cụ thể sau khi chúng ta đã đi qua hết 3 yếu tố trong tam giác đo sáng.

Tốc độ màn trập sẽ là một yếu tố quan trọng trong điều kiện ánh sáng lý tưởng, ánh sáng đầy đủ. Vào một ngày có nắng, bạn có thể cần chỉnh tốc độ màn trập sao cho nhanh để bức ảnh không bị cháy sáng. Hoặc là, nếu trời khá tối một tốc độ màn trập chậm sẽ cần thiết để tránh bức ảnh bị quá tối, nhưng bạn cần phải có sự hỗ trợ của tripod nếu không muốn bức ảnh bị out nét do nếu chỉ cần một chút rung lắc cũng khiến bức ảnh bị out nét.

Với nhiều người, đây là lý do chính để điều chỉnh tốc độ màn trập – để đảm bảo rằng bức ảnh đủ sáng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp với một số mục đích nhất định, chỉ có tốc độ màn trập mới đáp ứng được yêu cầu đó, cho nên bạn cũng tuyệt đối không được xem nhẹ yếu tố này.

Tốc độ màn trập cho từng trường hợp cụ thể

Một tốc độ màn trập nhanh điển hình cho việc bất cứ khi nào bạn đưa máy lên chụp thì chuyển động sẽ bị đóng băng. Nếu bạn thích chụp chim cò thì bạn cần một tốc độ chụp từ 1/1000 hoặc nhanh hơn nữa để bắt kịp chuyển động.

Tuy nhiên, với đa số các vật thể chuyển động chậm như người đi bộ hoặc động vật đi bộ bình thường thì tốc độ chụp khoảng 1/200 hoặc 1/100 là có thể đáp ứng được,trong những chuyển động chậm hơn có thể bé hơn mà không xảy ra hiện tượng bị mờ nhòe.

(nguồn bird_private Instagram)

Tốc độ chụp lâu hay tốc độ chụp lâu hơn 1s người ta gọi là Phơi – ở mốc này bạn buộc phải dùng tripod (chân máy) để chống rung và để ảnh được nét. Bạn nên sử dụng tốc độ chụp này cho những trường hợp như ánh đèn sáng yếu/ chụp hình đêm, hoặc tạo ra những bức ảnh kiểu “dòng sông ánh sáng” như thế này

Đây là kiểu chụp mà khi bạn đang chụp phơi và có một vật thể chuyển động trong khung ảnh trong quá trình màn trập mở ra, đôi khi nó tạo ra những hiệu ứng rất nghệ thuật.

Trong khoảng giữa từ 1/100 đến 1s người ta vẫn xem đây là khoảng chụp với tốc độ chụp chậm (chưa gọi là lâu). Bạn không nên sử dụng tốc độ chụp nếu chưa thật sự “chắc tay” vì bức ảnh rất dễ bị nhòe, đối với khoảng này mình cũng ít khi sử dụng trừ những trường hợp bất khả kháng.

Có một cách để khắc phục là bạn nên tìm một điểm tựa hoặc bạn đã chắc tay và nắm vững các tư thế cầm máy (bạn có thể xem lại phần hướng dẫn tư thế cầm máy cơ bản của mình ở đây). Đặc biệt là khi tốc chụp càng gần về điểm mốc 1 giây thì càng dễ bị nhòe lúc này tốt nhất là bạn nên sử dụng chân máy.

Bức ảnh trên bị nhòe bởi vì mình đã sử dụng tốc độ chụp chậm 1/5 giây mà không sử dung chân máy.

Tuy nhiên việc ảnh bị mờ nhòe cũng phụ thuộc vào chiếc ống kính. Một số chiếc ống kính hiện đại, ví dụ như chiếc Nikon 70-200mm f2.8, được trang bị một cơ chế chống rung mạnh mẽ trong thân ống kính do đó có thể giúp các nhiếp ảnh gia chụp ảnh với tốc chụp rất chậm mà không cần chân máy.

Một số chiếc ống kính lại không có cơ chế chống rung, khi đó bạn phải quan tâm đặc biệt đến tốc độ chụp của máy để quyết định chụp ở tốc bao nhiêu là phù hợp, có nên sử dụng chân máy hay không. Khi đó kỹ thuật cầm và giữ máy sẽ đóng vai trò rất quan trọng.

Một số điều thú vị về tốc độ màn trập

Bạn có thể thay đổi được tốc độ chụp cho smartphone không? Hiện nay một số dòng máy cao cấp đã xuât hiện chế độ chụp thủ công bạn có thể tùy chỉnh như trên máy ảnh, tuy có thể không được thật giống như trên máy ảnh nhưng ít ra đối với người am hiểu về chụp ảnh, điều này là vô cùng lợi ích.

Tuy nhiên nếu bạn không sở hữu được chiếc điện thoại như vậy thì trên Android bạn có thể sử dụng các phần mềm như Manual Camera Lite còn nếu bạn đang dùng iPhone thì có thể thử phần mềm Camera+ trên Appstore.

Bạn có thể làm mờ hậu cảnh với tốc độ chụp? Thật ra đó là một kiểu chụp mà lợi dụng sự nhòe đi khi chuyển động tạo nên, đây cũng là một kĩ thuật chụp ảnh, gọi là chụp lia máy.

Khi chụp lia, người ta điều chỉnh tốc độ chụp về giá trị thích hợp rồi di chuyển máy theo chuyển động của vật thể, khi đó hậu cảnh sẽ “chuyển động” so với máy ảnh nên sẽ bị nhòe đi với kiểu chụp này sẽ tạo cảm giác chuyển động với người xem một cách rõ ràng hơn mà chủ thể vẫn không bị mờ. Chứ thật ra tốc độ chụp không ảnh hưởng tới độ sâu trường ảnh.

Tốc độ chụp lớn nhất mà máy ảnh đạt đến là bao nhiêu? Theo ghi nhận, đối với màn trập cơ thì tốc độ tối đa có thể đạt đến là 1/8000 giây và chậm nhất là 30 giây còn vượt khỏi 2 mốc này thì màn trập điện tử mới làm được như trên một số dòng máy như Fuji hay Sony, tuy nhiên màn trập điện tử có những nhược điểm nhất định.

Lời kết

Trên đây là bài viết của mình về Shutter Speed – tốc độ màn trập trên Camera – Máy ảnh, một trong ba yếu tố quan trọng tạo nên sự cân bằng sáng cho một bức ảnh. Tóm lại:

• Tốc độ màn trập không ảnh hưởng đến độ sâu trường ảnh, nó thường được dùng trong một số trường hợp đặt biệt với mục đích cụ thể, thông thường khi điều kiện ánh sáng lý tưởng tốc độ màn trập thường được sử dụng để kết hợp với hai yếu tố còn lại trong tam giác đo sáng để tạo nên sự hài hòa cho bức ảnh hơn.
• Với những trường hợp ánh sáng mạnh hay yếu hơn bình thường thì lúc đó tốc độ chụp sẽ giữ vai trò quan trọng hơn rất nhiều đóng vai trò chủ đạo trong việc cân bằng sáng.

Bài viết sắp tới, mình sẽ đề cập đến yếu tố cuối cùng trong tam giác đo sáng đó là ISO nó cũng góp phần tạo nên sự cân bằng sán cho một bức ảnh, tuy nhiên việc điều chỉnh ISO chỉnh là giải pháp bắt buộc mà một nhiếp ảnh gia tính tới khi đã không còn cách nào khác. Tại sao lại như vậy? Mời các bạn hãy xem bài viết tiếp theo của mình!